HABER MERKEZİ / SAYFA16
Bugün Saltanatın kaldırılmasının 100. yılı. 1 Kasım 1922'de kabul edilen bir kanunla, halifelik ve saltanat birbirinden ayrılıp, saltanat kaldırıldı. Peki saltanat nedir? Saltanat neden kaldırıldı? Saltanatın kaldırılmasınının sonuçları ne oldu? Saltanat ne zaman kaldırıldı? Tüm bu soruların cevabını saltanatın kaldırılışının 100. yılına özel hazırladığımız dosyada sunuyoruz.
Dilimize Arapçadan geçmiş olan saltanat sözcüğü, Süryanice “sultana” ve Asurca yabancı hükümdarlar için kullanılan “siltana” ile aynı anlama tekabül etmektedir. Saltanat, kelime anlamı olarak padişahlık veya hükümdarlık olarak tanımlanabilir. Osmanlı Devleti açısından bakıldığında saltanatın bir yönetim şekli olduğu görülür. Bu yönetim şeklinde sahip olunan hükümdarlık babadan oğula geçmekteydi. Buna göre tahtın sahibi padişah ve ailesi oluyordu. Tahta sahip olan kişi ülkenin de tek yöneticisi olarak varlığını korumuştur.
Saltanata uygun olarak yönetilen Osmanlı Devleti'nde kullanılan yönetim şekli normal şartlarda kabul gören bir yönetim olmuştur. Ancak zamanla dünya genelinde yeni düşüncelerin ve ilkelerin ortaya çıkışı saltanata olan bakışı değiştirmiştir.
OSMANLI'NIN ZOR DÖNEMLERİ
Osmanlı İmparatorluğu’nun özellikle Rus İmparatorluğu ile Yaş Antlaşması'nın imzalandığı 1792 yılından 1.Dünya Savaşı’na kadar olan süreçte büyük topraklar kaybetmesi, maddi manevi büyük zarara uğraması, her haliyle iyice yıpranması ve en nihayetinde düşman işgaline maruz kalmasıyla zor dönemler geçiriyordu.
Bu süreçte büyük sorumluluk alan Mustafa Kemal’in Kurtuluş Savaşı’nı başlatması ve zafere ulaşmasının ardından TBMM Hükümeti’nin 11 Ekim 1922 günü Mudanya Mütarekesi’ni imzalayarak barış yürüyüşünün ilk adımını atmasıyla farklı bir döneme girildi. Barış, Lozan’da görüşülerek sağlandı. Ancak iki büyük engel vardı. Bu engellerden ilki; kişisel egemenliğin simgesi olan Padişah ve onun hükümetinin varlığını hâlâ koruması, ikincisi ise saltanat ve hilafet kurumuna bağlı bir anlayışı güden muhalefetin bulunmasıydı. Ancak pek çok ülkenin bağımsızlığını ilan ettiği, Cumhuriyete geçtiği yeni dünya düzeninde saltanatla devam edilmesi mümkün görünmüyordu.
SALTANAT NEDEN KALDIRILDI?
Saltanatın ulusal hakimiyet ile zıt olması, Padişahın ve İstanbul Hükümeti'nin milli direnişe karşı olması, ülkede bulunan iki yönetimin fikirlerinin birbiriyle bağdaşmaması, TBMM Hükümeti'nin, İtilaf devletlerine karşı Kurtuluş Savaşı’nda kesin bir zafer elde etmesi gibi durumlar neticesinde Saltanatın kaldırılması elzem haline geldi.
1 Kasım 1922 günü Meclis Genel Kurulu toplandığında Rıza Nur ve arkadaşları önergelerinde değişiklik ister. Böylece halifenin ne şekilde ve kim tarafından belirleneceğine açıklık getirilir. Mustafa Kemal Paşa o gün, TBMM’den başka bir saltanat makamının olmadığını açıklar, tarihten örnekler vererek hilafet ile saltanatın birbirinden ayrılabileceğine işaret eder. Rauf Bey de saltanatın kaldırılmasını destekleyen konuşmasını yapar. Ardından konu ortak komisyona gönderilir.
ZİYA HURŞİT İTİRAZ EDER
Ortak komisyon, gerekli karar taslağını hazırlar ve Meclis’e gönderir. Yapılan oylamada oturum başkanı kararın oybirliği ile benimsendiğini belirtir. Ancak Ziya Hurşit itiraz eder ve kararın oy çokluğuyla alındığını tarihe not düşmek ister. TBMM, 1 Kasım 1922'de kabul ettiği 308 numaralı "Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin, hukuku hâkimiyet ve hükümraninin mümessili hakikisi olduğuna dair" adlı kararname ile saltanat ile hilafeti birbirinden ayırır ve saltanatı kaldırır. Saltanatın kaldırılması ile İstanbul'daki Osmanlı Hükümeti istifa eder ve son padişah Vahdettin, 17 Kasım 1922'de İngilizlere sığınıp İstanbul'u terk eder.
HİLAFETİN KALDIRILMASI
Hilafetin devam etmesiyle bir halife seçimine gidilir. TBMM, 19 Kasım'da veliaht Abdülmecit Efendi'yi halife ilan etmiştir. 3 Mart 1924'te çıkarılan 431 sayılı Hilafetin İlgasına ve Hanedan-ı Osmani'nin Türkiye Cumhuriyeti Memalik-i Haricine Çıkarılmasına Dair Kanun ile halifelik de lağvedilmiş ve tüm Osmanlı Hanedanı mensupları yurt dışına sürgün edilmiştir.
Kaynakça:
-Wikipedia
-Meb.gov.tr
-AKBULUT, Dursun Ali, Saltanat, Hilâfet ve Milli Hâkimiyet