Hiç “her zaman ulaşılabilir olma” baskısından yorulduğunuz oldu mu? Ya da mesajlara yanıt vermek, aramalara dönmek, her zaman çevrim içi olmak bir külfet gibi hissettiriyor mu? Bu tükenmişlik hissi, çoğu zaman farkına varmadan yaşamadığımız bir denge sorununa işaret ediyor olabilir. Yani bağ kurma isteği ile kişisel sınırlarımızı koruma ihtiyacı arasındaki gerilim…
Arkadaşlıklar ruh sağlığımız için çok kıymetli olsa da, özellikle dijital çağdaki sürekli iletişim beklentisi ilişkilerimizi de, bizi de zorlayabiliyor. Elbette bunun bazı psikolojik etkileri var ve bu etkilerin temelindeki en güçlü nedenlerden biri de dijital alışkanlıklar.
Arkadaşlıklar neden önemli ve neden her zaman kolay değil?
Arkadaşlığın insan yaşamı için önemini inkar etmek mümkün değil. Örneğin bir analiz çalışması yetişkin arkadaşlık kalitesi ile yaşam doyumu, yalnızlık düzeyi ve ruh sağlığı arasında güçlü bağlantılar bulunduğunu ortaya koymuş durumda. Burada arkadaşlığın kalitesi ise destek, güven ve yakınlık gibi kavramlarla belirleniyor. Günde yalnızca bir kaliteli sohbet etmek bile kişinin ruh halini iyileştirebiliyor ve yalnızlık hissini azaltıyor. Ayrıca şunu da unutmamak gerek: Güçlü bir arkadaşlık desteği ile stresin olumsuz etkileri en aza indirilebiliyor.
Yine de arkadaşlığın niteliğini belirleyen şey yalnızca onun varlığı değil, nasıl sürdürüldüğü. Sürekli beklenti, karşılıksız ilgi ya da dengesiz iletişim gibi durumlar arkadaşlığı destekleyici olmaktan çıkararak bir stres kaynağına dönüştürebiliyor.
Her zaman ulaşılabilir olma baskısı: Dijital normlar ve “kapanmışlık” hissi
Bugün arkadaşlık yorgunluğunun en belirgin sebeplerinden biri dijital stres. Bu durum sürekli çevrim içi olma baskısı, mesajlara hızlı yanıt verme ya da aktif görünme baskısını kapsıyor. Yapılan başka bir araştırmaya göre bireylerin çevrim içi olmak sıklığına dair algılanan sosyal normlar ve bu normlara uyma baskısı zamanla hayal kırıklığına ve iletişim çatışmalarına yol açıyor.
Bu araştırma dijital stresin iki şekilde ortaya çıktığını ifade ediyor. Bunlardan ilki “sürekli ulaşılabilir olma zorunluluğu hissi” olarak tanımlanan kapanmışlık. Bir diğeri ise “arkadaşlardan beklenen ilgiyi alamama hissi” olarak ifade edilen hayal kırıklığı. Ayrıca hayal kırıklığı duygusunun uzun vadede ilişkisel çatışmalara yol açma olasılığı çok daha yüksek. Benzer şekilde sosyal medyada sürekli iletişimde olma baskısı da ilişkisel stres ve anksiyete belirtilerini artırıyor. Yani sürekli çevrim içi olma baskısı bir noktadan sonra arkadaşlığı destekleyici değil, tüketici bir hale getirebiliyor.
Arkadaşlık yorgunluğunun psikolojik ve fiziksel etkileri
Arkadaşlık yalnızca duygusal bir durum değil. Bunun beden ve zihin üzerinde de ciddi yansımaları var. Örneğin eleştiri, hayal kırıklığı, dengesiz roller gibi negatif arkadaşlık etkileşimleri kan basıncını artırabiliyor, iltihap belirteçlerini yükseltebiliyor ve ruh halini olumsuz etkileyebiliyor. Özellikle baskın arkadaş figürleri ile ilişkiler düşük özsaygı ve içe kapanma gibi semptomları ortaya çıkarabiliyor.
Ayrıca burada "arkadaşlık gerilemesi" (friendship recession) adı verilen toplumsal bir eğilimden de bahsetmek gerekiyor. Bu eğilime göre insanlar geçmişe kıyasla daha az yakın arkadaş ediniyor, daha az vakit geçiriyor ve daha yalnız hissediyor .Yani arkadaşlık ilişkileri bize güç verirken; aşırı beklenti, dengesiz rol dağılımı ya da sürekli iletişim baskısı gibi durumlar bu dengeyi kolayca bozabiliyor.
Peki, sürekli iletişim kurmak zorunda mıyız?
Bu sorunun çok kısa ve net bir yanıtı var: Hayır, zorunda değiliz. Ama sosyal normlar ve içsel baskılar bunu fark etmemizi zorlaştırıyor. Çoğu insan arkadaşlarının kendisinden daha hızlı yanıt, daha sık iletişim veya her zaman ulaşılabilirlik beklediğini düşünüyor. Bu durumun sonu ise kaçınılmaz: Zamanla oluşan bir suçluluk duygusu. Ayrıca “arkadaşlık paradoksu” olarak bilinen olguya göre, insanlar genellikle arkadaşlarının kendilerinden daha sosyal ve popüler olduğunu düşünüyor. Bu da “ben yeterince iletişimde değilim” hissini besliyor.
Kültürel olarak bakıldığında “sürekli bağlantıda kalma” ideal bir duruma dönüştü ve modern yaşamın bir parçası haline geldi. Bu da ne yazık ki özel hayat ve sosyal arasındaki sınırları belirsizleştiriyor.
Arkadaşlık yorgunluğunu azaltmak için ne yapabiliriz?
Geldik sizi biraz olsun rahatlatacak kısma. Öncelikle bu konuda yalnız olmadığınızı ve bu duyguyu yaşayan sayısız insan olduğunu bilin. Sonrasında yapabilecekleriniz ise şunlar:
- Arkadaşlarınıza nasıl iletişim kurmayı tercih ettiğinizi anlatın. Ne sıklıkta mesajlaştığınız, çevrim dışı zamanlarınız veya yorgun olduğunuz dönemler hakkında açık olun.
- Bildirimleri kapatmak, belirli saatlerde mesajlara yanıt vermemek veya dijital mola günleri belirlemek son derece sağlıklı bir adım.
- Günde tek bir anlamlı sohbet bile mutluluğu artırabiliyor. Bu yüzden her gün onlarca kısa mesaj yazmak zorunda değilsiniz.
- Kendinizi sürekli yorgun, değersiz veya geri planda hissediyorsanız o ilişkiyi yeniden değerlendirin.
- Hızlı yanıt vermediğiniz zamanlarda kendinizi suçlu hissetmeyin. Bu bir ihmal değil, kendi sınırlarınızı koruma biçimi.
- Her gün yazışmak yerine haftalık bir görüşme, kısa bir “nasılsın” mesajı veya birlikte yapılan küçük bir aktivite ilişkinizi daha sürdürülebilir hale getirebilir.
Arkadaşlık yorgunluğu çağımızın sessiz ama yaygın problemlerinden biri. Bağ kurma arzusuyla kendi enerjisini koruma ihtiyacı arasında sıkışan herkes bir noktada bu yorgunluğu hissediyor. Ancak farkındalık, açık iletişim ve sınır koyma becerileriyle ilişkilerimizi daha besleyici ve dengeli hale getirmek mümkün. Çünkü gerçek arkadaşlık sürekli çevrim içi olmakla değil, birbirine alan tanıyabilmekle başlar.
