İNCELEME: HAZAL GÜLEL
Teorik fizik alanında Einstein’dan bu yana en önemlilerden kabul edilen Stephen Hawking’e göre insanları dünyadan silebilecek olayları engellemek mümkün değildir ancak; yapay zekânın tam olarak gelişmesi insanlığın sonunu getirebilir.
Hawking’e göre günümüzde kullanılan yapay zeka uygulamaları oldukça kullanışlıdır; burada tehdit olan, basit yapay zekanın ilerleyerek robotların gelişmiş yaşam formlarını oluşturmasıdır. Elon Musk ise ivedilikle yapay zekâ konusunda insanların bilinçlendirilmesi ve olası tehlikelere karşı denetim mekanizmaları oluşturulması gerektiğini savunuyor.
Yapay zeka, insan zekasını taklit eden ve edindiği bilgileri kendine has öğrenme biçimine göre işleyerek geliştirme yeteneğine sahip teknoloji oldu. Bilişim sektörünün gelişmesi ve teknolojik ilerlemenin ivme kazanması yapay zekânın hayatımızda giderek yer edinmesini sağladı.
Kendi kendine yetebilen ve gün geçtikçe popülerliğini arttıran yapay zekâ, hayatımızın birçok alanında yer almaya başladı. İnsan dışındaki bir varlığın ilk kez kendi kendine öğrenme kabiliyetine sahip olması yaşam tarzımızda ciddi dönüşümler yaratıyor. Kendi kendine sürüş kabiliyetine sahip otonom araçlar, ameliyat yapabilen nanoteknolojik robotlar, kod yazabilen sohbet robotu ChatGBT, robot hakimler, polisler ve sanatçı yapay zekalar artık bilim kurgu ürünleri değil.
İngiltere merkezli Collins Sözlüğü, “AI” (Artificial Intelligence) kelimesini, yılın kelimesi olarak seçmiştir ve onu “yapay zekanın kısaltması; insanın zihinsel işlevlerinin bilgisayar programları tarafından modellenmesi” olarak tanımlamıştır.
Güncel haberlere baktığımızda, Prof. Andrew Hopkins, Birleşik Krallıkta kurduğu ilaç şirketinde yapay zekâ desteğiyle ilaçlarını üretiyor ve bu durumun “potansiyel olarak yeni bir endüstriyel evrim” olduğunu söylüyor. Şirket yapay zekâ sayesinde %90 daha az deney yaparak geleneksel üretime göre çok daha hızlı proje üretilmesini sağlıyor.
Kentucky Üniversitesi bilgisayar bilimcileri MS 79’de Vezüv yanardağının patlamasıyla yanan eski bir parşömeni okumak için yapay zekadan yararlanıyor.
Instagram Kasım ayında her kullanıcıya özgü kişiselleştirilebilir yapay zeka destekli sanal arkadaş (AI Friends) özelliğini duyurarak, kullanıcıların beğenilerine göre yapay zeka chatbotu tasarlayabileceğini açıkladı.
2021 yılında yapay zekalı sohbet robotu sevgilisinin teşvikiyle, İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth'e suikast düzenleme girişiminde bulunmak üzere Windsor Kalesi'nin duvarlarına tırmanırken bir tatar yayı ve oklarla birlikte yakalanan Aswant Singh Chail’e 9 yıl hapis cezası verildi.
Her geçen gün haberlerde güncel bir gelişmeyle karşımıza çıkan yapay zekanın en çok haber olduğu konu ise “deepfake” videolar. Bu teknolojiyle görselin ve ses işlenmesi ile ünlüler istenilen dilde konuşturulabiliyor, şarkı söyletilebiliyor, aynı görüntü var olmayan perspektiflerle yeniden canlandırılabiliyor ve kamu düzenine yönelik bilinçlendirme açıklamaları yaptırılabiliyor. Bir bilişim suçu da olabilen“deepfake” videolar halkın gerçeklik algısını bozarak, bir noktadan sonra yanlış yönlendirmelere sebep olabiliyor ve çeşitli kişileri hedef haline getirebiliyor. Deepfake kişilerin rızası dışında, yapay zekâ sahtekarlıklarıyla karşılaşmasına yol açmakta ve özellikle kadınlar ve ünlüler açısından tehdit oluşturmaktadır.
İspanya’da ekim ayında yayınlanan haberde içlerinde reşit olmayan kızların bulunduğu 20 genç kıza deepfake görüntü ile şantaj yapıldı. Gerçeğiyle ayırt edilemeyen görüntüler karşılığında şantaj ücretini ödemeyen genç kızların görüntüleri çeşitli sosyal medya hesaplarında yayınladı. Aileler genç kızların psikolojik sorunlar yaşamasına sebep olduğunu söylerken, devlet yetkilileri şantaj olayına karışanlardan bazılarının genç kızların sınıf arkadaşları olduğunu açıkladı.
Teknolojiye ulaşmanın bu kadar kolay olması ve “10 euroya 25 adet deepfake görüntü” şeklinde pazarlamaların yapılması, deepfake’in endişe verici boyutunu vurgulamaktadır. Uzmanlar cezalandırılabilirliği ile ilgili farklı fikirlere sahiptir. Bazı anayasa hukukçularına göre teknolojinin ürettiği görüntüler gerçekçi olsa da gerçek mahremiyeti etkilememektedir. Avrupa Komisyonu ise 2022 yılında siber suçlara yönelik önerisinde suç sayılmasını önermiştir; ancak güncel durumda bu tip eylemlerin rıza dışı suç sayılabileceği tek yönetmelik Hollanda ceza kanunda bulunmaktadır. Deepfake teknolojisinin kişilerin hayatında ciddi problemler yaratabilme ihtimali ortadadır, kişinin ahlaki bütünlüğüne ve kişisel haklarına yönelik bir saldırıdır. Deepfake’in şimdiye kadarki maddi ve manevi hasarları göz önünde bulundurulduğunda gelecekte kişilerin korunmasına yönelik koruyucu düzenleme yapılması ihtiyacı ön plana çıkmaktadır.
Peki bu denli aktif yapay zeka gelişimi insan hayatı açısından bir tehdit oluşturuyor mu?
Elon Musk 2 Kasımda İngiltere başbakanı Rishi Sunak ile görüşmesinde yapay zekanın “en yıkıcı güçlerinden biri” olduğunu söyleyerek, Birleşik Krallık’ta yapılan Yapay Zeka Güvenlik Zirvesi'nde yapay zekanın tehlike ve fırsatlarına değinerek teknoloji şirketleri için yeni bir “hakem” ihtiyacını belirtti. Musk, yapay zekayı sihirli bir cinle karşılaştırdı ve dilekleri yerine getiren cinlerin olduğu masalların “sonunun iyi olmadığını”, insanların “ne dilediğine dikkat etmesi gerektiğine” dikkat çekti.
Birleşik Krallıkta yapılan, ABD, Çin ve AB’nin bulunduğu 28 ülkenin temsilcisi yapay zeka güvenliği konusunun tartışıldığı Yapay Zeka Güvenliği Zirvesi’nde dünyada ilk olan bir anlaşmaya imza atıldı. Yapay zekanın güvenlik riskleri tartışılırken, ülkeler arası risk temelli politikalar oluşturulan bir bildiri oluşturuldu. Anlaşma dönüm noktası olarak değerlendirilirken gelecek güvenlik zirvelerinin başlangıcı olarak değerlendirildi.
2015 yılında kurulan ve “açık yapay zeka” anlamına gelen, başta kâr amacı gütmeyen bir organizasyon olarak kurulan ancak sonradan ticari bir şirkete dönüşen ChatGPT, tarihte en hızlı büyüyen tüketici uygulamasına dönüştü. Microsoft ile ortaklık yaparak gelişmelerini hızlandırmasına rağmen 14.03.2023’te “Yapay Zeka Etik Takımı”nı işten çıkarması soru işaretleri oluşturmuştu. Yakın zamanda ise ChatGPT’nin üreticisi OpenAI’ın Ceosu Sam Altman, yapay zeka şirketlerine lisans verilebilmesi için yeni bir ajansın kurulması gerektiğini söyleyerek, yapay zekanın etik sorunlarına yol açabilme ihtimaline karşı daha fazla düzenleme yapılmasının gerekliliğini vurguladı.
Yapay zeka teknolojilerinde işlerin ters gitmesi tehlikeli sonuçlara yol açabilir; bu durumun önüne geçmek için sesimiz duyurulmalı, hükümetle işbirliği içinde çalışılması gerektiğini söylemiştir. Altman yapay zekanın hedef göstererek yanlış bilgi gönderilmesi için kullanılabileceğini demokrasinin sağlanması amacıyla yapılan seçimlerde yanlış yönlendirme yapabilme ihtimaline dikkat çekmiştir. ABD’nin bazı senatörleri OpenAI’ya dava açılabilmesini kolaylaştırmak için yeni yasalara ihtiyaç duyulduğunu savunmuştur.
Senatör John Hawley yapay zeka teknolojisinin devrim niteliğinde olduğunu söyleyerek yeni teknolojinin atom bombasına benzerliğine dikkat çekmiştir.
Yapay zekanın iş kollarına yönelik etkisinden dolayı ekonomi üzerine etkisi göz ardı edilemez. Sektörlerin verimini arttıran ve beş kişinin işini bir kişiye indirebilen yapay zeka sahipleri ve özellikle yapay zeka alanında çalışan şirketler çok hızlı bir büyüme gerçekleştirmekte. Önümüzdeki 20 yıl içerisinde meslek gruplarının üçte birinden fazlasının yok olacağı tahmin ediliyor. Elbette ki yeni düzen çeşitli meslek grupları da ortaya çıkaracaktır. Örneğin yapay zekanın kullanımını içeren ChatGBT’ye doğru soruları sorma eğitimini alan kişiler günümüzde artmaktadır.
Robotların hayatımıza dahil olması ile beraber hukuka aykırı sonuçların meydana geldiği ilk büyük olay 1981 yılında Japonya’da gerçekleşmişti. Olayda bir sanayi fabrikası olan Kawasaki’de yapay zekalı makinanın görevinin yerine getirilmesinin engellendiğini düşünmesiyle çalışan Urada’nın ölümüne sebep olmasıdır. Bu olay yapay zekalı bir robotun insan öldürmesine ilk örnektir. Bu ilk örnekten sonra süreç içerisinde, gelişimi beraberinde yapay zekanın birçok hukuka aykırı sonuçlara meydana gelmiş ve bu sonuçlar çeşitlenerek farklı suç türleri ortaya çıkmıştır ve yapay zekanın cezalandırılabilirliği tartışmaları doğmuştur.
Örneğin otonom sürüşe sahip yapay zekâlı araçların ölümlü veya yaralanmalı bir kazaya karışmaları halinde yapay zeka sistemine verilecek cezasının sorumlusu kim olacaktır veya yapay zekaya bir cezalandırma yapılabilecek mi?
Devletlerin çeşitli desteklerine rağmen teknolojinin hızlı gelişimine yasa koyucular ayak uydurabilecek mi? Yapay zeka sürekli önden gidecek ve hukuk takipçi konumunda mı olacak? Yoksa hukuk ortaya çıkabilecek ihtiyaçlara göre öngörülü davranarak düzenlemeleri önceden yapabilecek midir?
Merak konusudur.
